Niewiele jest w Hiszpanii zakątków, których nie uwzględniałyby popularne przewodniki turystyczne. Rejon, który poznacie w tym artykule należy właśnie do takich miejsc. Tajemniczy. Dziewiczy. I z widokami, które w przypadku Hiszpanii nie są aż tak oczywiste…
Las Hurdes to górzysta kraina, a konkretnie komarka położona w Estremadurze. Jej północna część (Las Hurdes Altas) graniczy z prowincją Salamanki i charakteryzuje się wąskimi, głębokimi dolinami, przez które prowadzą kręte serpentyny dróg. Południowa część komarki (Las Hurdes Bajas) to z kolei bogactwo autochtonicznej roślinności takiej jak: drzewa oliwne, kasztanowce, wiśnie czy dęby korkowe. Tutaj też znajdują się najbardziej zaludnione miejscowości takie jak Pinofranqueado czy Caminomorisco.
Czarna legenda Las Hurdes
Nie można w pełni poznać Las Hurdes, nie znając czarnej legendy, która przez wieki okrywała tę krainę. Bardzo długo był to jeden z najbiedniejszych rejonów Hiszpanii. Duży wpływ miało na to odizolowanie od większych ośrodków miejskich. Gdy w XVI wieku został przeprowadzony pierwszy spis ludności, wraz z nim rejon ten zaczął być stygmatyzowany. Skrajna bieda, zła dieta i brak higieny prowadziły do powstawania wielu chorób wśród ludzi i zwierząt.
Przytłaczające ubóstwo nie było jednak jedynym problemem mieszkańców. Duża odległość od szkół powodowała, że tutejsza ludność nie potrafiła czytać ani pisać. Niewielki był też w tym rejonie wpływ kościoła, co sprzyjało kultywowaniu starożytnych obrządków.
Wszystko to doprowadziło do tego, że Las Hurdes stało się dla Hiszpanów z innych części kraju synonimem ciemnoty i zacofania. Niejednokrotnie znajdowało to swój wydźwięk w sferze kultury. W XVII wieku Lope de Vega swoją komedię „Las Batuecas del Duque de Alba” umiejscowił właśnie w Las Hurdes, określając to miejsce jako nawiedzone, a mieszkańców zrównując z barbarzyńcami. Kronikarz Pascual Madoz w opublikowanym w 1849 roku „Diccionario geográfico‑estadístico‑histórico” opisał lokalną społeczność jako dziką i zdegenerowaną, a powodem tego miał być brak obecności religii.
Pod koniec XIX wieku nastąpił zwrot w postrzeganiu Las Hurdes. Wielu ludzi nauki i kultury zaczęło publicznie wyrażać zaniepokojenie skrajnymi warunkami życia mieszkańców. W 1908 r. założono stowarzyszenie „Sociedad Esperanza de Las Hurdes”, które miało pomóc rozwiązać niektóre problemy tego regionu. Kilkanaście lat później (1922) Las Hurdes doczekało się nawet wizyty króla Alfonso XIII.
Hiperrealistyczna wizja Luisa Buñuela
Działania zmierzające do polepszenia sytuacji w Las Hurdes wciąż nie przynosiły jednak oczekiwanych rezultatów. Jakby tego było mało w 1933 r. Luis Buñuel stworzył krótki film „Ziemia Hurdów” w Polsce znany także pod nazwą „Ziemia bez chleba” (oryg. „Las Hurdes, Tierra sin pan”). Ta niespełna półgodzinna produkcja, klasyfikowana do gatunku filmów dokumentalnych, na nowo przywołuje wizerunek zacofanej, żyjącej w skrajnej biedzie i odciętej od reszty świata społeczności.
Film Buñuela wzbudził ogromne kontrowersje. Do tego stopnia, że w latach 1933-1936 obowiązywał zakaz jego pokazywania w kinach! Wielu zarzucało reżyserowi hiperrealizm, a nawet surrealizm, który w sposób wyolbrzymiony, przesadny i nieprawdziwy przedstawiał sytuację mieszkańców. Z drugiej strony „Ziemia bez chleba” uważana była za film rewolucyjny, wyprzedzający swoje czasy i będący zapowiedzą nowej ery w hiszpańskim kinie.
Wyludnienie, opuszczone wioski i próby ożywienia regionu
Druga połowa XX wieku to okres, kiedy populacja Las Hurdes gwałtownie spadła. Wielu mieszkańców wyemigrowało do dużych miast i na wybrzeże. Efekty tego wyludnienia były często nieodwracalne. Wioski takie jak Arrocerezo, La Batuequilla, El Moral, Ríomalo de Arriba czy La Horcajada to dziś miasteczka-widma…
Od 1976 roku zaczęto wprowadzać w życie plan naprawczy regionu. Pierwszym krokiem ku temu miało być zalesienie nagich, górskich zboczy, co niestety przyniosło efekt odwrotny od zamierzonego. Sosna, którą postanowiono obsadzić zbocza nie była w Las Hurdes gatunkiem rodzimym. Spowodowała wyeliminowanie części roślin, stanowiących pożywienie dla kóz i pszczół – zwierząt, na których oparta była w dużej mierze gospodarka regionu. Lasy sosnowe zwiększyły podatność tego obszaru na pożary, przyczyniły się do zatarcia wielu szlaków i zatkania dawnych studni.
W kolejnych latach podejmowano jeszcze wiele innych prób, które miały przyczynić się do rozwoju regionu. Miały one różny skutek, ale wiele z nich ostatecznie przyczyniło się do tego, że czarna klątwa ciążąca nad Las Hurdes stała się już tylko wspomnieniem po trudnych czasach, jakie panowały w tym miejscu.
Atrakcje w Las Hurdes
Wzrost poziomu życia to w dużej mierze zasługa turystyki. Choć region ten nie jest szczególnie znany wśród turystów zagranicznych, to dla wielu Hiszpanów stanowi doskonałą wakacyjną miejscówkę. W sześciu urokliwych krainach czeka ponad 40 wiosek i osad oraz całe mnóstwo sposobów na aktywne spędzenie czasu.
Apiturystyka
W przeszłości gospodarka Las Hurdes opierała się głównie na rolnictwie i hodowli kóz. Dziś drugą obok turystyki najważniejszą gałęzią przemysłu jest pszczelarstwo. Lokalne miody można kupić niemal w każdym sklepie. Królują wśród nich miód wielokwiatowy i miód z tymianku.
CIEKAWOSTKA: Miód oraz pyłek kwiatowy są też składnikami wielu tradycyjnych potraw oraz słodyczy. Szczególną popularność także poza regioniem zdobyły miodowe cukierki caramelos de miel y polen.
Jeśli interesuje Was pszczelarstwo, niektóre pasieki organizują oprowadzanie z przewodnikiem. To jedyna w swoim rodzaju okazja do tego, by zobaczyć jak w praktyce wygląda praca pszczelarza oraz samych pszczół. Innym doskonałym miejscem na poznanie tajników pszczelarstwa jest znajdujące się w wiosce Ovejuela Centrum Interpretacji Miodu (Centro de Interpretación de La Miel).
Domy z czarnego łupka
Obowiązkowym punktem na mapie atrakcji Las Hurdes są odwiedziny w choć kilku tutejszych wioskach. W wielu z nich będziemy mieli okazję zobaczyć niespotykane domy zbudowane z kamienia i czarnego łupka. W przeszłości był to podstawowy surowiec, z którego wznoszono większość domostw w Las Hurdes. Dziś większość z nich jest już niezamieszkana lub zmieniła swoje przeznaczenie.
Przykłady takiej tradycyjnej architektury Las Hurdes znajdziecie na przykład w opustoszałej wiosce Ríomalo de Arriba. Co powiecie na spacer zapomnianymi uliczkami wśród wszechobecnej ciszy, którą przerywa tylko szum wiatru?
Inne wioski w Las Hurdes, w których wciąż obecne jest tradycyjne budownictwo to położone na północy Aceitunilla i El Gasco oraz zlokalizowane na południu wioski Ovejuela i Sauceda.
Meandro del Melero
Jeśli jadąc przez Las Hurdes wydawało Ci się, że serpentyny dróg to jedyne meandry, jakie czekają Cię w tej okolicy, to jesteś w błędzie. Najbardziej znany meander tworzony jest przez rzekę Alagón. To prawdziwy symbol przyrodniczy Las Hurdes, a doskonałym punktem widokowym do jego podziwiania jest Mirador de La Antigua znajdujący się w wiosce Ríomalo de Abajo.
Co czyni z Meandro del Melero tak niesamowite miejsce? Odpowiedzią jest oczywiście sam widok. Podczas dużych opadów deszczu rzeczna serpentyna oplata kawałek lądu całkowicie, tworząc z niego maleńką wysepkę. Na pieszą wycieczkę po Meandro del Melero warto zabrać ze sobą lornetkę i teleobiektyw. Tereny te są zamieszkane przez różne gatunki ptaków. Mając wprawne oko i trochę cierpliwości, być może uda Ci się zobaczyć pięknego bociana czarnego, sępa płowego, sępa czarnego lub niektóre gatunki orłów.
WARTO WIEDZIEĆ: W całej krainie znajduje się znacznie więcej meandrów tworzonych przez przepływające w tym miejscu rzeki: Río Malo (nazywana też Ladrillar), Batuecas, Hurdano, Malvellido, Esperabán, Ovejuela i Río de Los Ángeles Las Hurdes.
Baseny naturalne i wodospady
W Las Hurdes znajduje się ponad 25 basenów naturalnych. Są to doskonałe miejsca do kąpieli w miesiącach letnich. Ten, który w wakacje przyciąga najwięcej osób położony jest w miejscowości Pinofranqueado. Inne baseny naturalne w Las Hurdes są bardziej ustronne i często można się w nich wykąpać nawet w pojedynkę. Dotarcie do niektórych z nich nie jest jednak łatwe i wymaga czasem dłuższej pieszej wycieczki.
Równie wymagające jest dotarcie do zjawiskowych wodospadów El Chorro de los Ángeles (Wodospad Aniołów) i El Chorrito. Mimo że trasy do nich są oznaczone tabliczkami informacyjnymi, to nie zawsze są one wystarczająco jasne i lepiej mieć w zanadrzu mapę okolicy lub wybrać się na wycieczkę z przewodnikiem.
Wulkan El Gasco (Volcán El Gasco)
Jedną z bardziej kontrowersyjnych atrakcji Las Hurdes jest okoliczny wulkan. Wulkan, który nigdy nie był wulkanem, bo jeśli wierzyć aktualnym badaniom, jest to jedynie pozostałość po dawnej, rzymskiej odlewni. Trudno jednak tę teorię potwierdzić w 100%. Tym bardziej, że wielu mieszkańców wioski El Gasco jest przekonanych o tym, że wulkan istniał w tym miejscu naprawdę! Jako dowód wskazują okoliczne, porowate kamienie, które miałyby być pamiątką po wulkanicznej przeszłości tego miejsca. Komu wierzyć? Temat jest otwarty. A najlepiej wyrobić sobie własne zdanie, odwiedzając to miejsce :).
Piesze szlaki wędrowne
Niewielka popularność i piękne, dziewicze krajobrazy czynią z Las Hurdes raj dla miłośników pieszych wycieczek. W okolicy znajdziemy mnóstwo punktów widokowych, np. Mirador de las Estrellas w Casares de Hurdes, Mirador de la Carrasquera w Ríomalo de Arriba, Mirador de la Antigua, en Ríomalo de Abajo. Każdy z nich pozwala z innej perspektywy spojrzeć na otaczający nas krajobraz. Prawda jest taka, że nogi to w Las Huerdes znakomity środek lokomocji, a czasem jedyny, który pozwoli nam dotrzeć do ukrytych zakątków tej krainy.
WARTO WIEDZIEĆ: Las Hurdes jest uwielbiane przez grzybiarzy. W okolicznych lasach można znaleźć wiele gatunków grzybów takich jak: maślak zwyczajny, gąska zielona, mleczaj rydz, czubajka kania i różne odmiany borowików.
Zabytki w Las Hurdes
Las Hurdes nie jest może mekką dla wielbicieli zabytków, ale kilka miejsc zdecydowanie wpisało się w dziedzictwo kulturowe tego regionu. Należą do nich:
- Ruiny średniowiecznego klasztoru Convento de Los Ángeles założonego w 1214 r. przez św. Franciszka z Asyżu. Do dziś przetrwało z niego tylko kilka murów w miejscu zwanym Doliną Aniołów (Valle de los Ángeles).
- Puente de los Machos – niewielki kamienny most z XIII wieku, który uznawany jest za najstarszy w całej komarce.
- Kościół Iglesia de Santa Catalina z XVI wieku znajdujący się w miejscowości Cambroncino i również uznawany za najstarszy w tym regionie.
Lokalna gastronomia w Las Hurdes
Głównym składnikiem wielu tradycyjnych dań jest kozie mięso przyrządzane na różne sposoby. Jedna z ciekawszych potraw to cabrito al polen – kozie mięso podawane z dodatkiem pyłku kwiatowego i plastra miodu.
Popularnym dodatkiem w hurdeńskiej gastronomii jest sałatka cytrynowa. W jej skład wchodzą kawałki cytryny i pomarańczy, chorizo oraz jajko sadzone. A’propo chorizo, warto wiedzieć, że występuje ono tutaj w kilku lokalnych odmianach. Jedna z popularniejszych to morcilla de la calabaza – kiełbasa przygotowywana z dodatkiem krwi wieprzowej i dyni.
Wśród deserów szczególnie polecają się z kolei flan de castañas (coś a’la budyń z kasztanów) oraz mata hambre – chleb panierowany w jajku, smażony i oblany mlekiem z dodatkiem miodu i cynamonu.
Inne ciekawe miejsca w Las Hurdes
Atrakcje wymienione w tym artykule nie wyczerpują listy miejsc, które warto odwiedzić w Las Hurdes. Najlepszym sposobem na odkrycie najbardziej emblematycznych miejsc są odwiedziny w lokalnych Centrach Interpretacji, które w całkiem wyczerpujący sposób opowiedzą Wam też o lokalnej kulturze, rzemiośle i gastronomii. Znajdziecie je w:
- Ríomalo de Arriba-Ladrillar: Centro de Información e Interpretación de Las Hurdes
- El Gasco: El Centro de Interpretación de La Casa Hurdana
- Ovejuela: El Centro de Interpretación de La Miel
- Cambrón: El Centro de Interpretación del Agua y el Medio Ambiente de Las Hurdes
- La Huetre: El Centro de Interpretación de la Artesanía Hurdana
Jak zwiedzać Las Hurdes?
Aby wybrać się na wycieczkę do Las Hurdes, niezbędny jest samochód (zobacz, gdzie wynająć). To podstawowy środek transportu, który pozwoli na bezproblemowe poruszanie się między wioskami i dotarcie do najciekawszych miejsc w okolicy.
Drugim środkiem transportu są… nogi! Tak jak wielokrotnie wspominałam w tym artykule, prawdziwe piękno Las Hurdes można poznać przede wszystkim podczas pieszych wycieczek. Zabierzcie więc ze sobą wygodne buty, lornetkę, aparat i w drogę! Przygoda znajdzie Was sama :).
Odkryj region Estremadury
Każdy region Hiszpanii dzieli się na prowincje. Ich nazwy często pokrywają się z nazwami głównych miast wchodzących w ich skład. Estremadura dzieli się na dwie prowincje, a każda z nich ma do zaoferowania inne atrakcje turystyczne i ciekawe miejsca:
