Sanità to dziś jedna z najgęściej zaludnionych dzielnic Neapolu. To w jej centrum znajduje się Bazylika św. Marii z Sanità, a w podziemiach – pewne niezwykłe miejsce.
Katakumby San Gaudioso są nieco mniejsze i mniej oblegane niż ich siostrzane Katakumby San Gennaro, ale nie mniej fascynujące. Już od XVII wieku ten obszar Neapolu nosi miano Sanità, czyli zdrowie. Nazwę tę zawdzięcza właśnie obecności podziemnych grobowców – wierzono bowiem, że złożone tam relikwie zapewniały temu terenowi zdrowie i dostatek.
Historia katakumb i Gaudiosusa z Neapolu
Zacznijmy jednak od początku. Nazwa nekropolii nie jest bez znaczenia. Gaudiosus z Neapolu, znany też jako Gaudiosus Afrykańczyk, był biskupem z Tunezji. Kiedy odmówił najeżdżającym na jego ziemię Wandalom zmiany wiary, ci wygnali go, umieszczając na statku bez żagli i wioseł. Tym sposobem zupełnie przez przypadek dotarł on do włoskiego wybrzeża, a konkretnie do Neapolu. Osiedlił się na wzgórzu Capodimonte i tam też założył klasztor o tej samej nazwie. Nie jest to jednak jedyna rzecz, jaką zawdzięcza się Gaudiosusowi. Duchowny wprowadził serię zasad obowiązujących mnichów aż do dnia dzisiejszego oraz przeniósł do Neapolu część ważnych relikwii. Po śmierci został pochowany poza murami miasta, a jego grób zaczął przyciągać wielu wierzących.
To właśnie wraz z pochówkiem Gaudiosusa podziemny cmentarz zaczął się rozrastać i stworzył dzisiejsze katakumby. W późnym średniowieczu cmentarzysko znacznie opustoszało. Wierzący i pielgrzymi stracili zainteresowanie tym miejscem głównie z powodu nieustannie osuwającej się ziemi. Przyczyniła się do tego także kradzież jednej z relikwii, gdyż ze strachu przed zniknięciem pozostałych szczątków, przeniesiono je do krypt wbudowanych w mury Neapolu.
Cmentarz ponownie zaczął przyjmować pochówki kiedy to odkryto z mułu portret Madonny z Sanità, najstarsze przedstawienie Matki Boskiej w Kampanii. Po odzyskaniu obrazu przekazano Katakumby San Gaudioso zakonowi dominikanów, którzy wkomponowali je w projekt powstającej wówczas świątyni.
Katakumby San Gaudioso w XXI wieku
XXI wiek płynie w tym miejscu pod znakiem renowacji. W 2011 roku z tytułu kampanii „Utrzymaj przeszłość przy życiu” podjęto się odnowienia obrazu Madonny Bizantyjskiej oraz głównego ambulatorium katakumb. W 2017 roku odnowiono z kolei Świętą Grotę, która pierwotnie była niewielkim kościołem. Osuwające się błoto zupełnie zakopało do niego dostęp, a wejście ponownie odkryto dopiero w XVII wieku. Dziś macie możliwość oglądać Świętą Grotę już po tym, jak przywrócono pierwotny blask jej freskom i ołtarzom, malowanemu sklepieniu oraz płytkom podłogowym.
Architektura katakumb San Gaudioso
Długa i burzliwa historia Katakumb San Gaudioso w Neapolu sprawia, że łączą one w sobie elementy budownictwa z różnych okresów czasu. Po jednej stronie podziemi widoczne są fragmenty architektury wczesnochrześcijańskiej, takie jak grób samego Gaudiosusa czy mozaiki i freski z VI wieku. Malowidła te przedstawiają między innymi pierwsze symbole chrześcijaństwa: kiście winogron, ryby i owce.
Wśród nich znajduje się także słynna płaskorzeźba Pascentiusa, w centrum której widnieje jeden z apostołów – św. Piotr, który przedstawia zmarłego Pascentiusa św. Pawłowi. Po obydwu stronach postaci zobaczyć można świeczniki – element charakterystyczny dla kultur afrykańskich.
Grobowce arystokratów
Po drugiej stronie katakumb widnieją XVII-wieczne groby arystokratów i kleru. Proces ich pochówku zdecydowanie różnił się od tych wczesnochrześcijańskich. Czaszki magnatów umieszczane były w murach w taki sposób, by były widoczne dla zwiedzających, natomiast resztę ciała domalowywano w formie fresku (za te malowidła odpowiedzialny był Giovanni Balducci, artysta, który w ramach zapłaty za pracę chciał po śmierci spocząć na tym samym cmentarzu). Przed złożeniem zwłok do grobu, ciała składano w specjalnym naczyniu i dopiero po tym, jak zostało ono pozbawione płynów, tzw. schiattamuorto, porównywalny do dzisiejszego grabarza, składał kości do grobowca.
Kim był Totò z Sanità?
Z Sanità i okolicami katakumb związana jest także ważna postać we włoskiej kulturze – Totò, czyli Antonio Clemente, aktor i komediant. Urodzony nieopodal Katakumb San Gaudioso był bardzo związany z miejscem swojego zamieszkania, więc nawet po przeprowadzce do włoskiej stolicy co jakiś czas pojawiał się w rodzinnych stronach, zostawiając banknoty pod drzwiami najbardziej potrzebujących.
Podobno to właśnie spacer pomiędzy historycznymi grobowcami był inspiracją dla jego twórczości artystycznej. Po śmierci hołd złożono mu na trzech pogrzebach, oprócz tego w Rzymie i w Neapolu pożegnano go oficjalnie właśnie także w Sanità.
Informacje praktyczne
- Bilety wstępu do Katakumb San Gaudioso najlepiej kupić z wyprzedzeniem. Unikniesz wówczas stania w długiej kolejce oraz ominie Cię ryzyko, że wszystkie bilety zostały wyprzedane.
- Adres: Piazza Sanità, 14, 80136 Napoli NA, Włochy
- Godziny otwarcia: od poniedziałku do niedzieli w godz 9:30-17:00.
- Kup bilety na GetYourGuide
