Forum Romanum – Centrum życia starożytnego Rzymu

Odwiedzając wieczne miasto warto zobaczyć więcej niż emblematyczne Koloseum. Zobaczcie, co było symbolem Rzymu jeszcze zanim na jego terenie powstał słynny amfiteatr.

Między X a VII wiekiem p.n.e. była wykorzystywana jedynie jako nekropolia. Jak to się stało, że tak niekorzystny teren przekształcił się w główny polityczny ośrodek i rynek rzymski? Około 600 roku p.n.e., dzięki działaniu Cloaca Maxima, wielkiego kanału odwadniającego, z inicjatywy Tarkwiniusza Pysznego udało się pozbyć mokradeł. Po osuszeniu terenu zapewniono mu nawierzchnię z tufu, a ta stanowiła idealne podłoże do powstania nowego centrum miasta.

Krótka historia słynnego placu

Rzymskie Forum Romanum powstało pod koniec VII wieku p.n.e. i szybko stało się centrum życia publicznego w Rzymie na ponad tysiąc lat. Na przestrzeni wieków na obszarze placu wznoszono budynki służące działalności zarówno politycznej, jak i religijnej czy gospodarczej. W II wieku w tym samym miejscu zaczęły powstawać budynki cywilne oraz pomieszczenia, w których odbywały się czynności sądowe. Pod koniec epoki republikańskiej starożytne Forum Romanum było niewystarczające i mało funkcjonalne jako cywilne i administracyjne centrum miasta, a w okresie cesarstwa pełniło już praktycznie jedynie funkcje handlowe i reprezentacyjne. Ostatnia budowla, Kolumna Fokasa, poświęcona bizantyjskiemu cesarzowi, postawiona została na Forum Romanum w 608 roku.

U schyłku starożytności i w późniejszych latach Forum Romanum przeżywało fazę upadku. Plac doznał wielu zniszczeń w trakcie zdobycia Rzymu przez Wizygotów w 410 roku, a utrzymaniu jego dobrego stanu nie sprzyjało także trzęsienie ziemi, które uderzyło w Rzym w 851 roku. Materiał, z którego tworzono budynki placu, był ponownie wykorzystywany do wznoszenia nowych konstrukcji, a w XVI wieku Forum Romanum zostało prawie całkowicie zasypane i wykorzystywane jedynie do wypasu bydła. Dopiero po zjednoczeniu Włoch i okresie faszyzmu plac ponownie zobaczył światło dzienne i po raz kolejny zmienił swoją funkcję. Tym razem jednak zdecydowanie zyskał na znaczeniu. Stał się jednym z najważniejszych i najczęściej odwiedzanych stanowisk archeologicznych na świecie.

W RAMACH CIEKAWOSTKI: Forum Romanum według legendy było miejscem pochówku samego Romulusa, mitycznego założyciela Rzymu.

Prace archeologiczne i Forum Romanum współcześnie

Wykopaliska na obszarze Forum Romanum rozpoczęły się wraz z początkiem XIX wieku. To wtedy zaczęto bardzo powoli odkrywać poszczególne elementy starożytnego skarbu. Jednak dopiero niecałe 100 lat później prace wykopaliskowe zaczęły być prowadzone systematycznie. Zaczęły być i nadal są, bo teren rzymskiego, starożytnego centrum z pewnością wciąż skrywa niejedną tajemnicę, czekającą na odkrycie.

Działania archeologów do tej pory przerwane zostały jedynie podczas I Wojny Światowej. To właśnie dzięki tej pracy niektóre zabudowy są do dziś doskonale zakonserwowane i mogą pełnić świadectwo przeszłości, a nawet przestrzeń muzealną.

Funkcja Forum Magnum w starożytnym Rzymie

Jak wyglądało życie na Forum Romanum, nazywanym w czasach starożytnego Rzymu Forum Magnum? Plac powstały na planie prostokąta został stworzony w miejscu zbiegania się najważniejszych rzymskich dróg. Pierwotnie rynek był częścią wspólną, łączącą oddzielne osady, znajdujące się w jego pobliżu. Po zjednoczeniu się osady palatyńskiej, nazywanej Rzymem, z pobliską osadą sabińską, utworzono jeden organizm polityczny, a Forum Romanum zostało jego centrum. To tam znajdowały się targowiska, ogłaszano wyroki sądowe, to na tym placu obradował sejm i odbywała się wszelka działalność polityczna.

To także na terenie Forum Romanum spotykali się mieszkańcy Rzymu, a jeszcze przed powstaniem Koloseum było ono nie tylko miejscem obchodzenia uroczystości, ale także głównym ośrodkiem rozrywki. Nie można także pominąć religijnej funkcji tego placu. To w jego obrębie znaleźć można było większość świątyni i to właśnie tam odbywały się najważniejsze religijne ceremonie.

Zwiedzanie Forum Romanum

Na terenie Forum Romanum znajdował się cały kompleks budynków, pomników, świątyń i ulic, na których toczyło się życie publiczne Rzymu. Większość budynków jest dziś jedynie ruiną, więc choć panoramiczny widok doliny jest bez dwóch zdań malowniczy, nie sprawia wrażenia dobrze zachowanego zabytku. Wystarczy jednak krótki spacer pomiędzy pozostałościami starożytnego Rzymu, by móc wyobrazić sobie wygląd i majestat placu w czasach jego świetności. Co tak właściwie warto zobaczyć na terenie Forum Romanum? Ciekawych punktów zdecydowanie tam nie brakuje…

Świątynia Westy

Na wschodnim krańcu Forum Romanum stoi prawdopodobnie jedna z najstarszych świątyń w starożytnym Rzymie. Podejrzewa się, że powstała ona jeszcze przed wybudowaniem rynku. Niewielkie pozostałości świątyni Westy to częściowa rekonstrukcja tego, jak prawdopodobnie wyglądała ostatnia faza budynku. Wewnątrz okrągłej budowli, otoczonej kolumnami, wciąż znajduje się jednak także kilka oryginalnych, marmurowych elementów.

Dziś zobaczyć to możemy jedynie oczami wyobraźni, ale pierwotnie świątynia przykryta była stożkowym dachem, z centralnym otworem, przez który wylatywał dym z płonącego wewnątrz ognia. Ogień był tam koniecznością, bo Westa była boginią ogniska domowego. Swoją drogą legenda głosi, że była to świątynia, która przeżyła najwięcej pożarów i tragedii ze wszystkich budynków na Forum Romanum.

Świątynia Wenus i Romy

Na wysokiej, betonowej platformie stoi świątynia, którą Hadrian chciał poświęcić boginiom znanym jako Roma Aeterna i Venus Felix. Jak podają historyczne źródła, była to nie tylko największa świątynia na placu, ale także największy budynek sakralny zbudowany przez Rzymian i jeden z największych w starożytności. Świątynia składała się z dwóch głównych komór zwróconych do siebie plecami.

Zachowała się niestety jedynie absyda komnaty zwróconej w stronę Koloseum, tej, która poświęcona była bogini Wenus. Zabytek w czasach starożytnego Rzymu musiał być naprawdę imponujący – szacuje się, że posiadał blisko dwieście marmurowych i granitowych kolumn.

Świątynia Kastora i Polluksa

Obecną świątynię, będącą niegdyś miejscem kultu Kastora i Polluksa, poznać można po trzech sąsiadujących ze sobą kolumnach. To pozostałość po długim, wschodnim boku konstrukcji. Widoczny jest tam także niewielki fragment podium. Świątynia dedykowana boskim braciom prawdopodobnie powstała w podzięce za zwycięstwo w jednej z bitew.

Podobno widziano, jak Kastor wraz bratem pomagali Rzymianom w walce na linii frontu. Od 160 roku p.n.e. świątynia była wykorzystywana jako miejsce spotkań senatu. W tym samym czasie przed świątynią utworzono ważny sąd, stąd przez długi czas konstrukcja funkcjonowała bardziej jako budynek publiczny, związany z życiem politycznym, niż jako miejsce kultu.

Świątynia Cezara

Po tym, jak senat rzymski uznał Juliusza Cezara za boga, on także zasłużył sobie na swoją własną świątynię. Był to pierwszy, bardzo ciekawy przypadek pośmiertnego uznania człowieka za boga. Świątynia wybudowana przez jego następcę, Oktawiana, zamykała plac Forum Romanum od strony wschodniej.

Dziś po wspaniałej świątyni zostało niewiele, a mimo wszystko to właśnie ta konstrukcja przyciąga największe kolejki. Każdy zwiedzający ma chyba świadomość, o jak istotnej dla historii świata postaci tutaj mowa. Twierdzi się, że we wnętrzu świątyni znajdował się monumentalny posąg Cezara oraz ołtarz, w którego centrum zorganizowano miejsce kremacji.

Świątynia Saturna

To, co ze świątyni Saturna pozostało do dziś, to jedynie granitowe kolumny oraz jońskie kapitele. W czasach jej świetności był to jednak naprawdę pokaźny budynek. Świątynia Saturna, powstała we wczesnej epoce republikańskiej, oprócz miejsca kultu boga Saturna stanowiła także publiczny skarbiec państwa.

Położona u podnóża Kapitolu konstrukcja była domem dla posągu Saturna, który wypełniano olejem i owijano wełnianymi bandażami. Podczas rzymskich świąt Saturnaliów usuwano bandaże Saturna i organizowano publiczny bankiet. Był to także jeden z nielicznych dni, kiedy w całym Rzymie dozwolony był hazard.

Świątynia Romulusa

Nie chodzi tu o Romulusa, którego kojarzymy z legendy o powstaniu Rzymu. Historia świątyni Romulusa nie jest do końca jasna, ale według jednej z najpopularniejszych hipotez, cesarz Maksencjusz zaadaptował istniejący wcześniej budynek poświęcony Jowiszowi jako świątynię dedykowaną swojemu synowi, Waleriuszowi Romulusowi, który zmarł w 309 roku i został deifikowany.

Okrągły, dość dobrze zachowany budynek zawiera w swoim wnętrzu kilka cykli dekoracji ściennych. Zobaczyć tam można XIII-wieczne malowidła, imitujące zasłony i markizy, które pierwotnie zdobiły ściany. Dziś świątynia stanowi swego rodzaju przedsionek kościoła św. Kosmy i Damiana, stąd w jej wnętrzu zobaczyć można wizerunek koronowanego Chrystusa pomiędzy Marią Magdaleną i Salomeą.

Świątynia Antonina i Faustyny

Na północnym końcu forum znajduje się świątynia Antonina i Faustyny, a właściwie pozostały po niej fragment. Konstrukcja zbudowana została na polecenie cesarza Antonina i poświęcona jego zmarłej w 141 roku małżonce. Informuje o tym pierwotny napis na fasadzie. Po śmierci cesarza, 20 lat później, świątynia została poświęcona również jemu, a nad istniejącą wcześniej inskrypcją dodano kolejną linijkę tekstu, wspominającą właśnie Antonina. W XI wieku świątynia została włączona do kościoła San Lorenzo in Miranda, dzięki czemu do chwili obecnej można podziwiać doskonale zachowany pronaos, czyli dawny przedsionek świątyni.

Świątynia Wespazjana

W czasach cesarstwa na terenie forum powstała świątynia dedykowana Wespazjanowi. Wszystko, co obecnie reprezentuje świątynię, to trzy słynne narożne kolumny o wysokości 15,20 metra, z korynckimi kapitelami, które wciąż podtrzymują część belkowania.

Oryginalna dedykacja odnosi się jedynie do Wespazjana, ale dziś nazywa się ją także świątynią Wespazjana i Tytusa, bo została ona ukończona po śmierci syna i następcy Wespazjana, który został deifikowany podobnie jak jego ojciec. Konstrukcja odrestaurowana została przez Septymiusza Sewera, co potwierdza inskrypcja, widoczna na gzymsie.

Świątynia Zgody

Nieopodal świątyni Wespazjana w IV wieku p.n.e. powstała świątynia Zgody, mająca uczcić porozumienie, między skłóconymi wcześniej, rzymskimi stanami. Świątynia, której szczątki nie należą dziś do najlepiej zachowanych, jest jednym z pierwszych przykładów kultu personifikacji idei bądź wartości, a nie bóstwa. Była również wykorzystywana jako archiwum państwowe w epoce republikańskiej oraz jako miejsce organizacji posiedzeń rzymskiego senatu.

Bazyliki na terenie Forum Romanum

W II wieku p.n.e., po pożarze, który ogarnął kilka punktów Forum Romanum, zbudowano na jego terenie cztery bazyliki. Najstarszą z nich była bazylika Porcia, która wraz z bazyliką Sempronia stworzyły w późniejszym czasie bazylikę Julia, zbudowaną z polecenia Cezara. Bazylika Emiliusza, choć dotarła do nas jedynie pod postacią ruin, jest jedyną bazyliką z czasów republikańskich, której pozostałości można dziś oglądać.

Udało się to jednak jedynie dzięki naprawdę licznym renowacjom i rekonstrukcjom. W IV wieku n.e. powstała tam także bazylika Maksencjusza, która co prawda nie jest częścią właściwego Forum Romanum, ale bezpośrednio do niego przylega. Bazylika ta była ostatnią i największą cywilną bazyliką w monumentalnym centrum Rzymu.

Łuki triumfalne

W granicach Forum Romanum nie brakowało także tych charakterystycznych dla antycznej kultury Rzymu konstrukcji. Budowanie łuków triumfalnych, monumentalnych struktur w kształcie bram, było dla Rzymian równoznaczne z upamiętnieniem ważnej postaci bądź wydarzenia. Właśnie w takim charakterze powstał Łuk Triumfalny Tytusa, upamiętniający wojnę żydowską stoczoną przez Tytusa w Galilei, oraz Łuk Tyberiusza, dzięki któremu każdy miał pamiętać, że to za czasów tego cesarza odzyskano ważne dla Rzymian insygnia. Na początku III wieku na Forum Romanum wzniesiono także Łuk Septymiusza Sewera, który zobaczyć można do dziś i który tak samo jak Łuk Augusta upamiętniać miał zwycięstwo nad Partami.

Co zobaczyć w okolicy?

Forum Romanum znajduje się samym centrum Rzymu, więc zapewne dobrym pomysłem będzie połączyć wizytę na tym terenie ze zwiedzaniem innych zabytków wiecznego miasta, szczególnie tych starożytnych. Na horyzoncie nikomu nie umknie królujące nad całym pobliskim terenem Koloseum, ale nie mniej ciekawą atrakcją jest pobliskie Wzgórze Palatyn, miejsce narodzin najstarszej osady, które ma z Forum Romanum wspólne wejście. Historie tych trzech punktów przeplatają się ze sobą i uzupełniają, stąd warto zaopatrzyć się (najlepiej z wyprzedzeniem) w bilet wstępu do każdego z nich, by jak najlepiej zrozumieć bogatą przeszłość wiecznego miasta.

Informacje praktyczne

• Bilety wstępu do Forum Romanum najlepiej kupić z wyprzedzeniem. Unikniesz wówczas stania w długiej kolejce oraz ominie Cię ryzyko, że wszystkie bilety zostały wyprzedane.
• Godziny otwarcia: 09:00-19:15
• Adres: Via della Salara Vecchia, 5/6, 00186 Roma RM, Włochy
• Kup bilety na GetYourGuide

Forum Romanum na mapie

Odkryj region Lacjum