Klasyczne piękno i doskonałość tego budynku sprawiły, że na rzymskim Panteonie wzorowali się architekci wielu słynnych na całym świecie budynków. Dlaczego by więc nie zobaczyć oryginału? Będąc we włoskiej stolicy koniecznie zajrzyjcie na Piazza della Rotonda i sami przekonajcie się o wielkości tego antycznego cudu architektury.
Panteon w Rzymie jest budynkiem wyjątkowym z wielu względów. To jedna z najlepiej zachowanych budowli z czasów starożytnego Rzymu, a do pierwszej połowy XV wieku, kiedy to skonstruowano kopułę Katedry we Florencji, Panteon był też największą budowlą kopułową na świecie.
Jego nazwa pochodzi od greckich słów pan czyli wszystko oraz theos – bóg. Idąc tym tropem nietrudno jest rozszyfrować, że świątynia poświęcona była nie jednemu, a wszystkim rzymskim bóstwom. Miało to być ułatwienie dla podróżujących z daleka Rzymian, chcących złożyć więcej niż jedną ofiarę, a jednocześnie wyraz boskiej doskonałości. Dziś katolicka rotunda Panteonu zdobi rzymski plac Piazza della Rotonda, na którym codziennie zbierają się turyści z całego świata. Wszyscy oni podziwiają liczące prawie 2000 lat dzieło architektury, dzięki któremu choć na chwilę przenoszą się do serca antycznego Rzymu.
Rzymski Panteon i początki jego historii
Historia rzymskiego Panteonu rozpoczęła się już w 27 roku p.n.e., kiedy na zlecenie Marcusa Vipsaniusa Agrippa, zięcia, przyjaciela i najbliższego współpracownika cesarza Augusta, rozpoczęto w tym miejscu budowę pierwszej świątyni ku czci boskich patronów Rzymu. To właśnie dzięki tej pierwotnej konstrukcji Panteon rzymski do obecnych czasów nazywany jest Panteonem Agryppy. Świątynia powstała na planie prostokątu nie przetrwała jednak dużo więcej niż 100 lat, bo w skutek wielkiego pożaru Rzymu zrównana została z ziemią.
Staraniem cesarza Hadriana w 125 roku n.e. odbudowano Panteon i to właśnie temu projektowi zawdzięcza się kształt Panteonu, jaki do dziś zachwyca spacerujących po ulicach Rzymu. Cesarz Hadrian powiększył świątynię, odwrócił jej orientację i polecił wybudowanie przy niej dużego, arkadowego placu. W V wieku budynek uszkodzony został podczas najazdu barbarzyńców, a w obawie przed jego całkowitym zniszczeniem na początku VII wieku Panteon został podarowany papieżowi Bonifacemu IV, który przekształcił go w katolicki Kościół pw. Najświętszej Marii Panny od Męczenników (wł. Santa Maria ad Martyres). Prawdopodobnie to właśnie dzięki temu budynek do dziś jest w doskonałym stanie w przeciwieństwie do innych świątyń starożytnego Rzymu.
Dalsze losy chrześcijańskiego Panteonu
W XV wieku, kiedy pontyfikat sprawował papież Urban VIII, do Panteonu dobudowano dwie charakterystyczne wieże dzwonnicze. Rzekomo miały one nieco unowocześnić rzymski Panteon. Zamiast tego w oczach publiczności tak bardzo gryzły się one z wizerunkiem samej świątyni, że mieszkańcy Rzymu nadali im przydomek „ośle uszy”. Po wielu petycjach składanych przez mieszkańców, wraz ze zjednoczeniem Włoch dzwonnice zostały rozebrane i zapomniane.
W XVII wieku, za pontyfikatu Urbana VIII Barberiniego, brąz pokrywający portyk Panteonu został usunięty tylko po to, by pozyskać surowiec do odlania baldachimu w Bazylice św. Piotra i stworzenia 80 armat przeznaczonych dla zamku Castel Sant’Angelo. To właśnie od tego wydarzenia oburzeni decyzją papieża rzymianie stworzyli powiedzenie: „Czego nie zniszczyli barbarzyńcy, zniszczył Barberini”. W 1870 roku Panteon stał się sanktuarium królów Włoch i miejscem pochówku nie tylko członków włoskiej rodziny królewskiej, ale także najwybitniejszych włoskich artystów.
Architektura Panteonu
Panteon powstał na planie okręgu, a całą jego strukturę poprzedza portyk z kolumnami, utrzymanymi w porządku korynckim. Kolumny podtrzymują fronton, na którym widnieje inskrypcja, która do dziś zachowała się w doskonałym stanie. Pod napisem fundacyjnym: M AGRIPPA L F COS TERTIVM FECIT kryje się informacja: „Zbudował ją Marek Agryppa, syn Lucjusza, konsul po raz trzeci”. Okrągła świątynia otoczona jest grubymi murami i ośmioma dużymi filarami, które podtrzymują charakterystyczną, betonową kopułę.
Kopuła ta nie tylko jest większa od tej, która pokrywa Bazylikę św. Piotra, ale także w dalszym ciągu jest największą półkolistą kopułą kiedykolwiek zbudowaną z niezbrojonego betonu. Aż trudno uwierzyć, że jej twórcami byli starożytni Rzymianie. To, co najbardziej uderza w architekturze Panteonu, to prawdopodobnie jego rozmiar. Wysokość budynku jest równa średnicy kopuły, liczy nieco ponad 43 metry, co odzwierciedla kanony racjonalnej i doskonałej architektury rzymskiej. Oznacza to, że we wnętrze świątyni doskonale wpasować by się mogła ogromnych rozmiarów kula.
Oculus – wszystko widzące oko niebios
Kopułę Panteonu wyróżnia nie tylko jej imponujący rozmiar, ale także znajdujący się w jej centrum oculus. „Oko” o średnicy 8,92 metra jest jedynym otworem pozwalającym na wpadanie do wnętrza świątyni naturalnego światła i jednocześnie jej oświetlenie. Promienie wpadające przez otwór wędrują po wnętrzu Panteonu niczym zegar słoneczny, zmieniając położenie z godziny na godzinę. Podczas letniego przesilenia widoczne przez duży oculus kopuły słońce rzuca na ziemię ogromny dysk światła o średnicy równej średnicy otworu, natomiast 21 kwietnia, dokładnie w południe, promień światła wpada do Panteonu pod takim kątem, że idealnie oświetla portal wejściowy. To właśnie takie okoliczności wybrał cesarz Hadrian, by po raz pierwszy przekroczyć próg świątyni. Tym sposobem poddani mogli podziwiać jego skąpaną w słońcu postać jakby był jednym z bogów.
Otwór nie jest zaopatrzony w żaden rodzaj zamknięcia, więc do jego wnętrza dostaje się nie tylko światło, ale także deszcz. W trakcie ulewy ogromne ilości wody wpływają do Panteonu. Jednak i na to Rzymianie doskonale przygotowali swoją świątynię. Podłoga okrągłej sali jest lekko zakrzywiona, a środkowa część jest nieco wyższa niż obwód sali. Dzięki temu deszcz spływa do systemu odwadniającego na obwodzie i znika w 22 prawie niewidocznych otworach w podłodze. Do czego taki otwór służył Rzymianom w czasach starożytnych?
Oculus nazywany był wszystko widzącym okiem niebios i miał zbliżyć obywateli do bogów. Niegdyś we wnętrzu świątyni znajdował się także ołtarz, na którym składano ofiary ze zwierząt. To właśnie przez ten otwór wydobywał się do niebios dym, powstający w trakcie rytuałów ofiarnych.
Co skrywa wnętrze Panteonu?
Do budowy świątyni wykorzystano głównie niezbrojony beton, który doskonale widoczny jest we wnętrzu kopuły oraz marmur, pięknie odbijający światło na posadzce świątyni. Jednak pierwsze co zwraca uwagę w jej wnętrzu to półokrągłe i prostokątne wnęki w ścianach Panteonu. Te elementy muru wykorzystywane są jako kaplice grobowe, w których spoczywają wielkie osobistości historii Włoch.
Znajdują się tam między innymi grób Rafaela, jego narzeczonej, a także królowej Małgorzaty czy Wiktora Emmanuela II. Podnosząc nieco wzrok zaobserwować można wręcz przytłaczającą wielkość kopuły, która o dziwo jednocześnie sprawia wrażenie wyjątkowo lekkiej. Kopuła posiada pięć pierścieni, z których każdy posiada 28 kasetonów. Z jednej strony sprawiają one, że konstrukcja jest lżejsza, a z drugiej, wzmacniają ją, tworząc sieć żeber.
Antyczna inspiracja dla artystów
Panteon w Paryżu, kopuła kościoła Santa Maria del Fiore we Florencji, kościół Iglesia de la Encarnación w hiszpańskim Montefrío, a nawet kościół św. Aleksandra, stojący przy warszawskim Placu Trzech Krzyży. Wszystkie te budowle inspirowane były niedoścignioną konstrukcją, jaką prezentuje Panteon w Rzymie. Świątynia wszystkich bogów była jednak natchnieniem nie tylko dla architektów, ale także innych artystów. Michał Anioł gdy po raz pierwszy ujrzał na własne oczy konstrukcję Panteonu, zachwycił się nim tak bardzo, że podważył ludzkie pochodzenie projektu. Według niego jedynie anioły zdolne były do stworzenia takiego dzieła.
Być może to dlatego właśnie Panteonem inspirował się tworząc projekt kopuły Bazyliki św. Piotra. Rafael Santi zapałał do budowli tak wielką miłością, że sam zażyczył sobie, by właśnie tam pochowano jego ciało, a XIX-wieczny francuski pisarz Stendhal mówił o niej jako „Najpiękniejsza pozostałość rzymskiej starożytności. Świątynia, która ucierpiała w tak niewielkim stopniu, że wydaje się nam, że Rzymianie musieli ją widzieć w swoich czasach”. Przytłoczeni klasycznym pięknem Panteonu pisali o nim także Goethe, Freud, Cervantes, a nawet Dan Brown w swoim bestsellerze „Anioły i Demony”.
Diabelskie mity boskiej świątyni
Jak to często bywa z fascynującymi reliktami przeszłości, także wokół Panteonu zrodziła się niejedna legenda. Choć świątynia stworzona została by czcić bogów, z jej historią związane są iście diabelskie mity. Jedna z legend głosi, że znajdująca się przy Panteonie fosa wykopana została przez diabła, oczekującego na zapłatę, jaką był mu winny rzymski magik, Pietro Bailardo, chroniący się we wnętrzu świątyni. Magikowi udało się jednak oszukać diabła, a ten z wściekłości zniknął w zagłębieniu fosy, zapadając się do wnętrza ziemi.
Inna wersja tej historii mówi, że rozwścieczony taką zniewagą diabeł zniszczył sklepienie Panteonu, pozostawiając dziurawą kopułę. Niektórzy wierzą jednak w inną genezę powstania otworu, z jakiego słynie Panteon. Wierzy się, że w VII wieku, podczas konsekracji świątyni, z podziemi wyłoniło się siedem demonów, które zamieszkiwały Panteon jeszcze za czasów pogańskich i to właśnie one podczas ucieczki utworzyły oculus kopuły.
Zwiedzanie Panteonu
Rzymski Panteon, choć dla większości jest przede wszystkim cudem architektury starożytnej oraz najlepiej zachowanym budynkiem antycznej kultury Rzymu, nadal pełni on funkcję kościoła. To ważna informacja zarówno dla katolików, którzy mogą skorzystać z mszy świętej w tak niezwykłym miejscu kultu, jak i niewierzących, chcących poznać od podszewki stojący w Rzymie Panteon, bo podczas odbywania się nabożeństwa nie jest możliwe zwiedzanie wnętrza świątyni. W innych godzinach bez problemu można jednak zobaczyć klasyczne piękno, jakie skrywa okrągła sala kościoła Santa Maria ad Martyres. Taką wizytę odbyć można z audioprzewodnikiem, książkowym przewodnikiem drukowanym, który może być pamiątką po wycieczce, a także w towarzystwie oficjalnego przewodnika.
Turystów ceniących sobie wyjątkowe wydarzenia zainteresuje też fakt, że każdego roku w niedzielę zesłania Ducha Świętego, na zakończenie uroczystości Bożego Ciała, z otworu do wnętrza Panteonu spada deszcz płatków róż. Wokół Panteonu zwykle spodziewać się można tłumów turystów czekających na wejście do środka, więc przed wizytą w wiecznym mieście warto zaopatrzyć się w bilety do Panteonu drogą internetową, by jak najlepiej zaplanować czas we włoskiej stolicy.
Informacje praktyczne
- Bilety wstępu do Panteonu w Rzymie najlepiej kupić z wyprzedzeniem. Unikniesz wówczas stania w długiej kolejce oraz ominie Cię ryzyko, że wszystkie bilety zostały wyprzedane.
- Godziny otwarcia: 09:00-18:45
- Adres: Piazza della Rotonda, 00186 Roma RM, Włochy
- Kup bilety na GetYourGuide
