O przeszłości włoskiej stolicy co nieco opowie Wam rzymski Panteon, Forum Romanum czy Mauzoleum cesarza Hadriana. Jeśli jednak chcecie dużo bardziej dogłębnie poznać historię Rzymu, udajcie się koniecznie w okolice antycznej drogi Via Appia.
Katakumby św. Kaliksta należą do najważniejszych, ale i najbardziej rozległych tego typu obiektów w całym Rzymie. Powstała w połowie II wieku nekropolia położona jest przy Via Appia Antica i jest częścią kompleksu cmentarnego. Jej nazwa pochodzi od imienia diakona Kaliksta, którego na początku III wieku ówczesny papież Zefiryn wyznaczył do zarządzania cmentarzem. To właśnie wtedy Katakumby św. Kaliksta stały się oficjalnym cmentarzem Kościoła Rzymu. Na podziemnym cmentarzysku pochowano około pół miliona pierwszych chrześcijan, w tym dziesiątki męczenników i aż szesnastu papieży. Ciekawi Was jakie jeszcze tajemnice skrywa to miejsce?
Jak powstały katakumby?
Jeszcze w I wieku mieszkający w Rzymie chrześcijanie nie mieli własnych cmentarzy. Chowali oni swoich krewnych głównie na wspólnych, publicznych cmentarzach, na których spoczywali także rzymscy poganie.
Wierzy się, że właśnie w takich dostępnych dla wszystkich nekropoliach w Rzymie pochowano między innymi św. Piotra (na Wzgórzu Watykańskim) i św. Pawła (przy Via Ostiense). Dopiero od połowy drugiego wieku chrześcijanie zaczęli grzebać swoich zmarłych bliskich pod ziemią. Katakumby powstawały wtedy w okolicy domostw bogatych Rzymian, którzy przeszli na nową wiarę i nie zastrzegali cmentarzysk dla członków rodziny, ale otwierali je dla swoich współwierców. W taki sam sposób powstały też Katakumby św. Kaliksta.
Podczas rządów Konstantyna Wielkiego, na początku IV wieku, chrześcijanie przestali być prześladowani. Od tamtej pory mogli oni swobodnie wyznawać swoją wiarę, posiadać miejsca kultu i budować kościoły. Kres tej spokojnej atmosfery nastał wraz z najazdem barbarzyńców na Italię. Zniszczyli oni wiele zabytków i splądrowali wiele miejsc, w tym chrześcijańskie katakumby. Ze względów bezpieczeństwa przeniesiono wówczas relikwie męczenników i świętych do kościołów w obrębie miasta.
Opuszczone katakumby zostały całkowicie zapomniane. Osuwiska i roślinność zasłoniły wszystkie wejścia na cmentarze przez co z biegiem czasu ślad po ich istnieniu zaginął. W późnym średniowieczu nie wiedziano nawet, gdzie się znajdują. Jakiekolwiek badania naukowe katakumb rozpoczęły się wieki później, bo dopiero pod koniec XVI wieku i w głównej mierze były zasługą Antonio Bosio, nazywanego „Kolumbem podziemnego Rzymu”. Nie można jednak zapomnieć, że do ich eksploracji przyczynił się także odkrywca Katakumb św. Kaliksta, Giovanni Battista de Rossi, który uważany jest także za ojca i założyciela archeologii chrześcijańskiej.
Wycieczka po Katakumbach św. Kaliksta
Katakumby św. Kaliksta swoje najcenniejsze skarby skrywają oczywiście w podziemiach, bo jedynym co zobaczycie powierzchni ziemi są dwie „Tricóre” czyli małe bazyliki z trzema absydami. Cmentarz podziemny składa się różnych części, a każda z nich zaskoczy Was czymś szczególnym.
Krypta Papieży
Kryptę Papieży zdecydowanie można nazwać najważniejszą z krypt w Katakumbach św. Kaliksta. Świadczy o tym już sama jej nazwa, bo często usłyszycie o niej jako o „małym Watykanie”. Jest to oficjalne miejsce pochówku dziewięciu papieży i prawdopodobnie ośmiu dostojników rzymskiego Kościoła III wieku. Krypta Papieży zapełniła się w IV wieku, przez co kolejni biskupi Rzymu spoczywają w innych kryptach. Co ciekawe, przy pięciu ze znajdujących się tam nagrobków na ścianach znajdują się wciąż greckie, oryginalne inskrypcje.
Na płytach nagrobnych w tej krypcie rozszyfrowano imiona sześciu papieży: św. Poncjana, św. Anterosa, św. Fabiana, św. Lucjusza I, św. Eutychian oraz Sykstusa II. Wiadomo, że pochowano tam także św. Stefana I, św. Dionizego i św. Feliksa I, jednak ich płyt nagrobnych do dziś nie odnaleziono.
Krypta św. Cecylii
Tuż obok Krypty Papieży znajdował się pierwotnie grób św. Cecylii, popularnej we Włoszech patronki muzyki. Pochodząca ze szlacheckiej rzymskiej rodziny Cecylia poniosła śmierć męczeńską w III wieku i została pochowana w krypcie, w której czczono ją przez co najmniej pięć wieków. W 821 roku jej relikwie przeniesiono do Trastevere i złożono w kościele św. Cecylii. W miejscu jej dawnego pochówku obecnie znajduje się jej posąg, kopia słynnego dzieła wyrzeźbionego przez Stefano Maderno w 1599 roku.
WARTO WIEDZIEĆ: Oryginał rzeźby przedstawiającej patronkę muzyki również znajduje się w bazylice św. Cecylii, pod ołtarzem głównym.
Kryptę św. Cecylii warto zobaczyć nie tylko ze względu na przechowywane tam niegdyś relikwie, ale także na jej zdobienia. W całości pokryta jest ona mozaikami i malowidłami z początku IX wieku. Tuż obok posągu świętej zobaczyć można obraz Cecylii w postawie modlitewnej, a w znajdującej się obok niewielkiej niszy – fresk przedstawiający Chrystusa trzymającego Ewangelię.
Komnaty Sakramentów
Przechodząc ciemnymi i mrocznymi lochami dotrzecie do tak zwanych Komnat Sakramentów. To pięć małych komnat umieszczonych wzdłuż galerii, będących wyraźnie rodzinnymi grobowcami. Dziś jednak to nie stare grobowce świadczą o wyjątkowości tych pomieszczeń, a zdobiące je, wyjątkowe freski. Malowidła datowane na początek III wieku nawiązują w symboliczny sposób do sakramentów chrztu i eucharystii. Wśród dekoracji da się także wyróżnić postać proroka Jonasza, który symbolizuje zmartwychwstanie. Na końcu galerii zwróćcie też uwagę na wykute w połowie II wieku, oryginalne stopnie, będące pozostałością po tak zwanych Schodach Męczenników.
Krypta św. Gajusza i św. Euzebiusza
Leżące naprzeciwko siebie krypty św. Euzebiusza i św. Gajusza uznawane są za jedną część katakumb, choć zdecydowanie się od siebie różnią. Znajdująca się po prawej stronie Krypta św. Gajusza wyróżnia się swoimi rozmiarami. Mogła ona pomieścić ponad sześćdziesiąt osób i pierwotnie używana była do organizacji zgromadzeń wspólnoty. Jej zdobienia są natomiast wyjątkowo skromne, a jedyne co urozmaica biały tynk to fragmenty greckich i łacińskich inskrypcji.
Kryptę św. Euzebiusza można nazwać z kolei zupełnym przeciwieństwem. Niewielkie pomieszczenie wyłożone było marmurem i mozaikami. Jednak to, co najbardziej przyciąga tam wzrok, to dużych rozmiarów marmurowa płyta, na której wyryto poemat papieża Damazego ku czci św. Euzebiusza.
Krypty papieża Melziadesa
Ta część Catacombe di San Callisto, nazywana obszarem papieża Melziadesa, wykopana została w drugiej połowie III wieku i stanowi największą ze wszystkich stref. Nagrobki zarówno kapłanów jak i wyznających chrześcijaństwo męczenników znajdują się wzdłuż galerii, wewnątrz krypt i kabin. Główna galeria była niegdyś najczęściej używaną częścią, bo to właśnie przez nią przedrzeć się musieli starożytni pielgrzymowie przechodząc z Krypty Papieży i św. Cecylii do Krypty Lucyny i grobu św. Korneliusza.
W tym obszarze zobaczyć można także arkosolium, charakterystyczny dla czasów wczesnego chrześcijaństwa grób w formie wnęki zakończonej łukiem. Nieco dalej znajduje się przejście do krypty refrigerium, w której pierwsi chrześcijanie organizowali spotkania modlitewne i coroczne obrzędy upamiętniania zmarłych. Jednym ze skarbów tej krypty jest drogocenna pokrywa monumentalnego sarkofagu.
Symbolika w Katakumbach św. Kaliksta
Jako że pierwsi chrześcijanie w Rzymie byli często ofiarami prześladowań i oskarżeń, nie mogli oni otwarcie wyznawać swojej wiary. Z tego powodu posługiwali się oni symbolami, które malowali albo grawerowali na ścianach katakumb i zamykających groby płytach.
Wiele z tych znaków zachowało się na cmentarzysku do dziś. W części papieża Melziadesa można przykładowo zobaczyć symbol gołębicy, monogramy czy rybę. Całkiem dobrze zachował się także wizerunek feniksa, symbolizującego zmartwychwstanie i nowe boskie życie.
Via Appia i inne rzymskie katakumby
Nie jest to zwykła alejka w wiecznym mieście, a najstarsza rzymska droga. Via Appia, powstała pod koniec IV wieku p.n.e., wyłożona była blokami wulkanicznych skał, umożliwiała jednoczesny przejazd dwóch wozów i otoczona była glinianym krawężnikiem. Brzmi dość współcześnie, nieprawdaż? Dziś droga ta biegnie wzgłuż parku, więc spacer Drogą Appijską ma nie tylko walory historyczne, ale jest także po prostu świetną formą odpoczynku. W otoczeniu zieleni odkryjecie tam zabytki pogrzebowe, wille i katakumby oraz stare fortyfikacje i bramy.
Podczas wizyty w tej części Rzymu warto odkryć nieco więcej niż Katakumby świętego Kaliksta. To okazja, by odwiedzić bazylikę, którą wzniesiono dokładnie w miejscu pochowania św. Sebastiana. Przy samej świątyni znajduje się także zejście do podziemi, w których poznać możecie tajemnice skrywane przez Katakumby św. Sebastiana. Około dwa kilometry dalej, w pobliżu Via Ardeatina, innej antycznej trasy, znajdują się także Katakumby Domitylli, których częścią są wciąż działające pozostałości podziemnej kaplicy cmentarnej.
Zarówno Katakumby św. Kaliksta jak i pozostałe katakumby przy Via Appia można zwiedzać jedynie z przewodnikiem, w co najmniej 2-osobowych grupach. Jeśli obawiacie się o język, to zupełnie niepotrzebnie, bo takie zwiedzanie odbywa się w języku angielskim, a często nawet polskim. Katakumby czynne są jednak w różnych przedziałach czasowych, więc upewnijcie się, by przed wizytą sprawdzić godziny zwiedzania.
Informacje praktyczne
- Bilety wstępu do Katakumb w Rzymie najlepiej kupić z wyprzedzeniem. Unikniesz wówczas stania w długiej kolejce oraz ominie Cię ryzyko, że wszystkie bilety zostały wyprzedane.
- Adres: Via Appia Antica, 110/126, 00179 Roma RM, Włochy
- Godziny otwarcia: od czwartku do wtorku w godz 9:00-12:00 oraz 14:00-17:00. W środy Katakumby są nieczynne.
- Kup bilety na GetYourGuide
